ساختار ارتش قاجاراز سلطنت آقا محمد خان تا پایان عهد محمد شاه قاجار (1264-1210 ه. ق)

چکیده نهاد ارتش در کشورهای مستقل از ضروری ترین سازمان ها محسوب می شود چرا که حراست از مرزها و حفظ دولت را بر اساس قوانین حاکم بر آن کشور عهده دار است؛ و در مواجهه با تهدیدات برون مرزی و دشمن خارجی حافظ مردم و منافع ملی آن کشور خواهد بود. در ایران عصر قاجار نهاد ارتش ساختاری سنتی و ایلیاتی داشت. شاهان اولیه قاجار توانستند با به کارگیری آن، همه مدعیان داخلی را سرکوب و حکومت مرکزی فراگیری تشکیل دهند اما هنگام مواجهه با دشمن خارجی دچار ضعف، آشفتگی و بالاخره شکست شدند. دشمن خارجی که ارتش روس بود با سازماندهی تشکیلاتی منظم و به کارگیری سلاح های نوین توانست مرزهای شمالی کشور را در دوره پادشاهی فتحعلی شاه قاجار به تسخیر درآورد. در این میان این پرسش مهم در اذهان برخی از گردانندگان امور جنگ به وجود آمد که چرا ارتش قاجار نتوانست در مقابل ارتش روس مقاومت کند. با ادامه این روند برخی مصلحین به فکر اصلاح ساختار ارتش و تجهیز آن به تسلیحات نوین جنگی افتادند. این موضوع که از جانب مصلحینی چون عباس میرزا و قائم مقام فراهانی مطرح شد با ورود مستشاران نظامی و انجام برخی از امور از جانب آنها شکل عملیاتی به خود گرفت اما در ادامه با بروز برخی مشکلات داخلی و دست اندازی و دخالت کشورهای خارجی در جهت منافع خود با مشکل مواجه شد. در این پژوهش به بررسی ساختار ارتش ایران از سلطنت آقا محمدخان تا پایان عهد محمد شاه قاجار و کم و کیف مشکلات داخلی و خارجی که موانع اصلی در راه نظامند شدن ساختار ارتش بودند خواهیم پرداخت. واژگان کلیدی: ارتش، ساختار، فتحعلی شاه، عباس میرزا، مستشاران نظامی